POLİPLOİD YAPILAR

Teslime Arık
8 Haz 2021
2 dakikada okunur

Poliploidi, haploit kromozom takımının ikiden fazla katlarını oluşturan durumlardır. Poliploidi adlandırılması bulundurduğu kromozom sayısına göre şekillenir. Triploid 3n kromozoma sahipken, tetraploid ise 4n kromozoma sahiptir. Poliploidi yapılar hayvan türlerinde nadir görülür fakat kertenkele, amfibi ve balıklarda ve bitki türlerinde oldukça yaygındır. Tek sayılı kromozom takımları, nesilden nesile genetiksel olarak dengeli gametler üretemedikleri için güvenilir şekilde korunamazlar. Bundan dolayı da üreme için sadece eşeyli çoğalmaya bağlı bitkilerde triploidler, pentaploidler vb. bulunmaz.

Poliploidler, aynı türün normal haploit eşine benzeyen bir ya da birden fazla kromozom takımının ilavesi ile sonuçlanan Otopoliploidi ve hibridizasyonun bir sonucu olarak ortaya çıkan, farklı türden gelen kromozom takımlarının kombinasyonu ile sonuçlanan Allopoliploidi olarak iki şekilde ortaya çıkar.

Otopoliploidi şeklinden bahsedecek olursak bu poliploid yapıda her ilave kromozom takımı atasal türle aynıdır. Bu yüzden triploidler (AAA) olarak gösterilir. Kromozomların tamamının mayoz bölünmeler sırasında ayrılmalardaki başarısızlığı ile diploit gamet oluşturabilir. Bu gamet haploit gametle döllenirse üç kromozom takımlı zigot meydana gelir. Tetraploidler ise 2n kromozomlu gametleri üretirken, diploit kromozomlar n kromozomlu gamet üretirler. Ototetraploidlerde (4n) çift sayılı kromozoma sahip oldukları için doğada bulunma olasılığı, ototriploidilere göre daha fazladır. Triploidler dengesiz gamet üretirken, tetraploidler eşeyli üremeyle dengeli gametler üretirler. Görünüm olarak ise otopoliploidler diploit akrabalarına göre daha iridirler.

Otopoliploidler diploit akrabalarına göre yeni veya özgün bilgi içermemelerine rağmen, bu yapıdaki bitkilerin çiçek ve meyvelerinin boyutu büyük ve ticari değerleri yüksektir. Ekonomik açıdan önemli triploit bitkilere Solanum cinsindeki patatesler, Winesap (tatlı) elma, ticari muz, çekirdeksiz karpuz ve Lilium tigrinum örnek verilebilir. Bu bitkiler eşeysiz ürerler.

Şekil 1 Lilium tigrinum (kaplan zambağı)

Tetraploit bitkiler ise yonca, kahve, fıstık ve McIntosh elmalarıdır ve ekonomik değere sahip bitkilerdir. Çünkü tetraploit bitkiler daha büyük ya da diploit veya triploit bitkilerden çok daha çabuk büyürler. Bu bitkilerin yaprakları kalın, daha büyük ve daha canlıdır.

Şekil 2 McIntosh Elmaları

Poliploidi yapısının ikinci şekli olan Allopoliploidi, iki yakın akraba türünün hibridizasyonun ile oluşmuştur. AA kromozom takımlı türden bir haploit yumurta, BB kromozom takımlı türden bir haploit sperm döllenmesiyle melez AB olur. Bu hibrit bitki canlı gamet üretemeyeceğinden kısırlık meydana gelir ve sonuç olarak dengesiz genetik gametler oluşur. AB genetik karışımı doğal ya da uyarılmış olarak kromozom sayısını ikiye katlarsa a ve b kromozomların iki kopyası bulunacak ve bunlar mayoz esnasında eşleşecekler. Sonuç olarak da AABB tetraploit oluşacak ve allotetraploit adını alacaktır.

Allotetraploitlerde her iki orijinal tür bilinmiyorsa ona eş değer tanım olan Amfidiploit ismi verilir. Amfidiploit, doğada bitkilerde sıkça rastlanır. Üremeleriyle dengeli gamet oluşumu sağlanır ve bitkiler eşeyli olarak çoğalır. Bitkilerde amfidiploitlerin klasik örneği Amerikan pamuğudur. Bu tür 26 çift kromozomdan oluşur. 13’ü büyük ve 13’ü küçüktür.