DNA HASARI KANSERLEŞMEYİ NASIL ETKİLER?

İnsan hücrelerinin dengeli işleyişinde DNA ve genetik yapı çok önemlidir. Vücudumuzda her gün, her bir hücremizde 10.000 civarında DNA hasarı yani mutasyon meydana gelir. DNA hasarı sonucunda insan sağlığında olumsuz mutasyonlar ortaya çıkmaktadır. Bu mutasyonlar tamir edilmezse veya hatalı tamir edilirse hücrelerimizin kanserleşmesine, hücrede inflamasyona, bağışıklık sistemimizin çökmesine, hızlı yaşlanmaya, alzheimer ve parkinson gibi hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. DNA'ya hasar veren parametreler diğer biyomoleküllere, lipitlere, karbonhidratlara, proteinlere ve RNA'ya da zarar verir.

Hücrelerimiz de çok sayıda protein ve enzim DNA onarımını yaparak, mutasyonları önler. DNA onarım hızı, yaşa, hücre tipine ve çevre koşullarına göre değişir. Onarım genellikle hücrede; sitoplazmada ve çekirdekte gerçekleşir. Hasar hızı hücre içi onarım hızından fazla olursa hasarlı DNA birikimi meydana gelir ve DNA tamiri sırasında hasarlar meydana geleceğini de göz önünde bulundurursak ilk önce, DNA hasarı arttırıcı çevresel etmenlerden uzak durmak gerekir. Bu DNA hasarı arttırıcı çevresel etmenlere örnek verecek olursam sigara, alkol gibi zararlı alışkanlıklar, kontrolsüz beslenme, aşırı duygu yoğunluğu, stresli yaşam, düzensiz uyku, zararlı gıda maddeleri içeren yiyecekler, ultraviyole ışınları, iyonize radyasyonlar, hava ve su kirliliği. Tüm bunların etkisi ile doğal onarım kapasitemiz artan hasarların bütününü onarmaya yetmez. Ve bu hasarlar kansere ya da hücre ölümüne sebep olur. Her gün hepimizde görülen yaşlanma, dejeneratif hastalıklar ve kanser hastalığının ortaya çıkmasının en büyük sebebi onarılamamış DNA hasarıdır. Araştırmalara göre erken yaşlanma, diyabet, sağırlık, alzheimer hastalığı, kalp yetmezliği, kas hastalıkları ve kanser gibi yaşlandıkça artan hastalıkların mutasyona uğramış DNA içeren mitokondrilerden kaynaklandığı ortaya çıkmıştır.

DNA hasarını azaltmak için düzenli spor yapılmalı, aşırı kilo alımından kaçınılmalı, bol bol sebze ve meyve tüketilmelidir. Meyve ve sebzelerde DNA tamiri yapan bileşenler bulunmaktadır. Bir araştırmada dokuz meyve ve sebze; çilek, limon, brokoli, portakal, cennet hurması, elma, lahana, marul, kereviz çok az miktarda tüketildiği zaman bile DNA hasarını önlediğini ve tamirini hızlandırdığı test hayvanlarında incelenmiştir. Limonlarda yapılan bir başka araştırmada ise pişirilmiş limonların aynı etkiyi göstermediği gözlenmiştir. DNA tamirinde ve tamir edilemeyen hücrelerin temizlenmesinde (apoptoz) p53 geni ve onun kodladığı, tümör önleyici ve genom koruyucu p53 proteini gerekmektedir. Brüksel lahanası (Sülfürofan), Papatya çayı (Apigenin), Zencefil (Gingerol), Çörek otu yağı (Timokinin), Siyah üzüm (Resveratrol), Yeşil çay (Kateşinler), Zerdeçal (Curcumin) ve çinko içeren gıdalar p53 protein sentezini arttırdığını gösterir. Bir diğer yapılması gereken ise düzenli beslenmektir. Günlük düşük kalori alımı DNA hasarını azaltmakta tamirini arttırmaktadır. Karbonhidratlar, şeker ve nişasta DNA hasarını arttırmakta, tamirini yavaşlatmaktadır. Omega3 ve Omega6 içeren gıdaların tüketimi (Balık yağı,kabak, zeytin) DNA tamirini hızlandırır. Nükleik asit içeren gıdalar (Turp, kereviz, kırmızı pancar) DNA tamiri için gerekli metabolitleri sağlar. Balık, et, yulaf, yumurta ve yeşillikler DNA ve kromozom kırılmalarını önler. Ciğer ve ıspanak Mitokondri DNA tamirinde rol oynar. Bol mineral ve su alımı, Düzenli uyku alışkanlığı yine en önemli etmenlerden biridir. Mart 2019'da Nature Communications dergisinde yayımlanan araştırmada düzenli uykunun sinir hücrelerimizde meydana gelen DNA hasarlarının tamir edilmesine olanak sağladığı keşfedildi.

Tüm bunları dönemsel uygulamak yerine bir yaşam biçimi haline dönüştürmeliyiz. Yaşlanma kaçınılmazdır. Fakat kanser gibi hastalıklardan korunmak bizim elimizdedir. Genler kaderimiz değildir ama yaşam tarzımız kaderimizdir.

KAYNAKÇA:

1-Susan P.Lees-Miller(2019)DNA damage and DNA repair.(report) Deprtment of Biochemistry and Molecular Biology.Southern Albert Cancer Research Institute,University of Calgary,Calgary,Alberta,Canada.

2-Boesch P, Weber-Lotfi F, Ibrahim N, Tarasenko V, Cosset A, Paulus F, Lightowlers RN, Dietrich A.(2011) DNA repair in organelles: Pathways, organization, regulation, relevance in disease and aging. Biochim Biophys Acta.1813(1):186-200. doi: 10.1016/j.bbamcr.2010.10.002

3- D. Zada, I. Bronshtein, T. Lerer-Goldshtein, Y. Garini & L. Appelbaum. Sleep increases chromosome dynamics to enable reduction of accumulating DNA damage in single neurons. Nature Communications, 5 March 2019.

4- J.Tyson and J.C.Mathers(2007) Dietary and genetic modulation of DNA repair in healthy human adults. Proceedings of the Nutrition Society,66,42–51.